آیه 87 سوره آل عمران

أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ (87)

أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ‌: آن جماعت مرتدّين از دين مبين، جزا و پاداش آنها، أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ‌: اينكه بر ايشان است لعنت خدا، كه آن دورى از رحمت واسعه الهى است، وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ‌: و لعنت ملائكه، كه آن بيزارى ايشان است و لعنت مؤمنان تماما.

فخر رازى گفته: مراد از «ناس» مردمانى هستند كه در لعن آنها تأثر و اثرى باشد، پس لعنت كنندگان از مردم دو قسم‌اند:

اول- فرد خاص از مردم، و ايشان انبياء و اوصياء اصفيا و خواص اولياى خدا هستند، چه در لعن ايشان اشدّ و تأثيرى سريعتر باشد، چنانچه فرمايد: لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ بَنِي إِسْرائِيلَ عَلى‌ لِسانِ داوُدَ وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ‌ (الخ) «1» و نيز از اهل بيت عصمت و طهارت مروى است كه فرمودند: نحن اللّاعنون، يعنى ما آل محمد عليهم السّلام لعنت كنندگانيم بر دشمنان خدا و دشمنان دين خدا. «2» قسم دوم- فرد عام، و آنها مخلصين مؤمنين مى‌باشند، زيرا ايشان به متابعت سنت خدا و سنت جميع ملائكه و سنّت جميع انبياء و اصفياء، لعنت كنندگان بر دشمنان خدا و پيغمبران و منحرفين و محرفين اديان و كتب آسمانى و معرضين از سنت انبياء مى‌باشند.

تتمه: آيه شريفه دليل است بر جواز لعن مخالف ايمان.

أُولئِكَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَيْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ (87)

ترجمه‌

آنگروه پاداششان آنستكه بر آنها است لعنت خدا و ملائكه و مردمان همگى.

تفسير

در نتيجه ارتداد سه مصيبت بر مرتدين وارد شد اول آنها لعنت خدا است كه بعد از رحمت او و نعيم آخرت و نيل بعذاب اليم است دوم لعنت ملائكه كه بيزارى و اعراض و نفرين آنها است سوم لعنت مردمان عاقل حقيقى كه مؤمنين باشند چون مناط انسانيت و مردمى عقل است و عقل در لسان شرع روح تقوى است پس غير مسلمانان در زمره مردم حساب نميشوند اين رباعى را نسبت بشيخ الرئيس مى- دهند كه در باره مكفرين خود گفته‌

كفر چو منى گزاف و آسان نبود

محكمتر از ايمان من ايمان نبود

در دهر يك آدمى و آنهم كافر

پس در همه دهر يك مسلمان نبود

جلد 1 صفحه 453

و ممكن است مراد از ناس تمام مردم باشند و مجوز عموم آنكه كفار هم خودشان يكديگر را لعن مى‌كنند چنانچه در باره اهل جهنم گفته‌اند كه هر دسته دسته ديگر را لعن ميكنند مومنين هم كه آنها را لعن مى‌كنند پس همه مردم آنها را لعن ميكنند و ممكن است گفته شود همه آنها را لعن ميكنند نهايت آنكه مؤمنين دانسته و شناخته لعن ميكنند ولى كفار ندانسته و نشناخته لعن ميكنند مخالف حق را و نميدانند كه خودشانند و ممكن است اجمعين تاكيد باشد بالنسبه بسه لعن كننده كه خداوند و ملائكه و مردمند نه خصوص مردم و مراد از لعن مردم معلوم است كه نفرت و مذمت و طلب حرمان از رحمت است و شايد بتوان از اين آيه استفاده نمود كه لعن ظالمين واجب است اقلا در عمر يك مرتبه خصوصا نسبت به ظالمين حق آل محمد عليهم السلام چنانچه در باره لعن شيطان گفته‌اند و البته لازمه تبرى از اعداء اللّه اين مقدار مسلم است كه در عمر يك مرتبه اظهار نمايد اللهم العنهم جميعا و عذبهم عذابا شديدا.

أُولئِك‌َ جَزاؤُهُم‌ أَن‌َّ عَلَيهِم‌ لَعنَةَ اللّه‌ِ وَ المَلائِكَةِ وَ النّاس‌ِ أَجمَعِين‌َ (87)

‌اينکه‌ قوم‌ كفار ‌بعد‌ ‌از‌ ايمان‌ ‌که‌ قابليت‌ هدايت‌ ندارند جزاي‌ ‌آنها‌ لعنت‌ ‌خدا‌ و ملائكه‌ و جميع‌ ناس‌ بالتمامي‌ ‌است‌.

جلد 4 - صفحه 276

اولئك‌ اشاره‌ بقوم‌ كفروا ‌بعد‌ ايمانهم‌ ‌است‌ جزائهم‌ پاداش‌ كفر ‌آنها‌ ‌است‌ أَن‌َّ عَلَيهِم‌ لَعنَةَ اللّه‌ِ لعنت‌ دوري‌ ‌از‌ رحمت‌ الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ بوي‌ رحمت‌ بمشام‌ ‌آنها‌ نميرسد.

و الملائكة لعنة ملائكه‌ نفرين‌ ‌آنها‌ ‌است‌ ‌که‌ خداوند ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ رحمت‌ واسعه‌ بي‌بهره‌ نمايد.

و ‌النّاس‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ طلب‌ كنند ‌بعد‌ رحمت‌ ‌را‌ ‌از‌ اينها.

اجمعين‌ ممكن‌ ‌است‌ بيان‌ ‌النّاس‌ ‌باشد‌ ‌يعني‌ جميع‌ ناس‌ ‌از‌ كافر و مسلم‌ و ممكن‌ ‌است‌ بيان‌ ‌هر‌ سه‌ ‌باشد‌: ‌خدا‌ و جميع‌ ملائكه‌ و جميع‌ ناس‌، و شايد ظاهر همين‌ ‌باشد‌.

(اشكال‌)

كفار همه‌ كسي‌ ‌را‌ لعنت‌ نميكنند بلكه‌ تمجيد ميكنند ‌که‌ دست‌ ‌از‌ ايمان‌ كشيده‌ و بكفر روي‌ آورده‌.

(جواب‌)

آنكه‌ ‌آيه‌ نميفرمايد ‌که‌ جميع‌ ناس‌ ‌او‌ ‌را‌ لعنت‌ ميكنند بلكه‌ ميفرمايد اينها مستحق‌ لعنة جميع‌ هستند بقرينه‌ جزاؤهم‌ مضافا اينكه‌ كفار ‌هم‌ ‌از‌ همچه‌ كسي‌ ‌که‌ يك‌ روز مؤمن‌ و يك‌ روز كافر و ثباتي‌ ‌در‌ ‌او‌ نيست‌ نكوهش‌ ميكنند.

]

(آیه 87)- سپس می‌افزاید: «آنها کیفرشان این است که لعن خداوند و فرشتگان و همه مردم بر آنهاست» (أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ).